۱۶آذر به عنوان روز دانشجو در طول دهه‌ها تبدیل به یکی از رویدادهای مهم تاریخی در کشور ایران شده است. هر ساله دانشجویان در این روز با برگزاری نشست‌ها، مناظرات و گفت‌وگوهای مختلف و متنوع این روز را گرامی می‌دارند. اما در دو سال اخیر با مجازی شدن دانشگاه‌ها به نظر می‌رسد که جایگاه این روز تا حدودی کمرنگ‌تر از پیش شده است. در همین خصوص در تحریریه کبنا نیوز با جمعی از فعالین دانشجویی در استان کهگیلویه و بویراحمد گفت‌وگوهایی انجام دادیم که مشروح آن در زیر از نظر خوانندگان می‌گذرد.
صیاد خردمند دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی و یکی از فعالین دانشجویی در استان کهگیلویه و بویراحمد پیرامون روز دانشجو در گفت‌وگو با خبرنگار کبنا نیوز اظهار داشت: مفهوم جنبش دانشجویی بعد از رخدادهای مه ۱۹۶۸ فرانسه وارد ادبیات سیاسی و اجتماعی شد. در این جنبش که ماهیتی دانشجویی _ کارگری داشت در طی مجموعه حوادثی ۱۹۶۸ در فرانسه رخ داد و در طی این اعتراضات کل کشور فرانسه درگیر این اعتراضات شد. طغیان دانشجویان فرانسوی بر محدودیت‌هایی که سنت و مذهب در روابط آنها ایجاد کرده بود چنان انفجار بی‌نظمی‌ای را در فرانسه حکمفرما کرد که روزهای پایانی ماه می ۱۹۶۸ همگان از سقوط حکومت دوگل ابراز اطمینان می‌کردند. در آن زمان، دانشجویان حاکم بی‌رقیب خیابان‌های پاریس شدند و خشونت پلیس علیه آنها چاره ساز نبود و در این میان توانسته سایر گروه‌های اجتماعی به ویژه اتحادیه‌های کارگری را با خود همراه سازند و جامعه‌ی بی‌تفاوتِ فرانسه را به خیابان‌ها کشاند و در نهایت خیابان‌های پاریس پذیرای ۸۰۰ هزار تظاهرکننده‌ای بود که علیه «ژنرال دوگل» شعارهای اعتراضی سر دادند.
خردمند در ادامه عنوان کرد: به‌عنوان فردی که قریب یک دهه‌ی اخیر کمابیش درگیر فعالیت‌های دانشجویی بودم و در تشکل‌های سیاسی، شورای صنفی، کانون‌های فرهنگی و هنری فعالیت داشته‌ام، معتقدم هویت دانشجویی تهی از محتوا شده است. مفهومی مانند جنبش دانشجویی نتوانسته و نمی‌تواند در ساختار موجود ایفای نقش کند و اثرگذار باقی بماند. واقعیت این است که در سال‌های اخیر نوعی تکاپوی دانشجویی داشتیم که در دوران پساکرونا نیز به فراموشی سپرده شده است.
این فعال دانشجویی ادامه داد: در سال‌های اخیر، دانشجویانی به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی روی می‌آوردند که سعی داشتند که از قبِل این فعالیت‌ها به سیستم‌های قدرت و بورکراسی اداری نفوذ پیدا کنند و آینده‌ای برای خودشان بسازند و این فعالیت‌ها بیشتر از اینکه نمایان‌گر دغدغه جمعی و اجتماعی آنها باشد، بیشتر معطوف به انگیزه‌های شخصی و ارتقای فردی بود. پرواضح است که در روزگار کنونی بخش عمده‌ای از مطالبات دانشجویان ما نه معطوف به گشایش فضای سیاسی بلکه منحصر به تلاش برای برآوردن نیازهای اولیه و مشروعی چون اشتغال، ازدواج ، مسکن و … می‌باشد. دانشجویان امروز، دیگر حوصله‌ای برای شنیدن حرف‌ها و بحث‌های جدی ندارند و در تجربه سال‌ها دریافته‌ایم ذائقه دانشجویان بیشتر حضور در جشن، شادی، جُنگ، خوش‌گذرانی است و چندان درگیر مطالبه و مسولیت‌پذیری در قبال جامعه نیست. امروزه دانشگاه از کارویژه و وظایف ذاتی خود مانند امور آموزشی، پژوهشی و تولید علم به دور افتاده است. شواهد نشان‌دهنده‌ی بی‌انگیزگی و رخوت فضای آموزشی دانشگاه است و این امر در یک فضای تک بعدی، سطحی در حال انجام است و دانشجویان و اساتید در چرخه‌ای از عدم رضایت قرار گرفته‌اند. در حوزه پژوهشی، حجم بالایی از مقالات و پایان‌نامه در دانشگاه‌ها در حال تولید است که هیچ ارزش افزوده‌ای ایجاد نکرده و نمی‌کنند.
خردمند در پایان بیان کرد: حال، از دانشجو و دانشگاهی که چنین درگیر مشکلات و مصائب خود شده است چگونه می‌توان انتظار فعالیت‌های مؤثر و نجات‌بخش در قالب جنبش مدنی داشت.
الهه قربانی دبیر تشکل انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه یاسوج نیز در همین خصوص بیان کرد: ضمن عرض تبریک روز دانشجو به دانشجویان علی‌الخصوص فعالان دغدغه‌مند و همچنین گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان ۱۶ آذر ماه مواردی را خدمتتان بیان خواهیم کرد. حافظه تاریخی ملت ایران گواهی می‌دهد جنبش دانشجویی چه در چهل سال اخیر و چه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی همواره طلایه‌دار نقش‌پذیری‌ها و اقدام‌های تعیین‌کننده در هدایت نیروهای دلسوز و مشتاق پیشرفت و اقتدار کشور در دفاع از استقلال و کیان جمهوری اسلامی و ارزش‌های انقلاب و اسلام عزیز بوده و در این راه خطیر، رشادت‌ها و سلحشوری‌های فراوانی از خود نشان داده است که تعداد کثیری از آنان نیز به فوز عظیم شهادت نائل آمده‌اند.
تشکل های‌دانشجویی در بطن دانشگاه‌ها و از خود دانشجویان تشکیل شده‌اند. قطعا تشکل‌های دانشجویی مطالبات مردم را ارجع دانستند و این ارجعیتِ مردم و دانشجویان باعث شده که مطالبات بر حقی که برای عدم همکاری، کوتاهی و کم‌لطفی‌های مسئولین نسبت به تشکل‌ها دارند کمرنگ‌تر شود. از هر تریبونی برای رساندن صدای مردم به مسئولین و مطالبه برای نتیجه آن نهایت استفاده را کرده‌اند. روز بزرگداشت دانشجو شاید فرصتی باشد برای گله‌های دانشجویان اما وقتی صدای فعالان دانشجویی را حتی در این روز می‌شنوید جزء برای مردم سخنی نبوده است.
و اما بعد! قطعاً مجازی شدن دانشگاه‌ها تغییری بر آرمان‌ها و اهداف اصیل تشکل ما که نشأت گرفته از رسالت دانشجویی است ایجاد نکرده و ما همچنان بر پایه ۶ آرمان عدالتخواهی، اندیشه‌ورزی محققانه، آرمان‌خواهی، بسترسازی جریان نخبگان علمی و اثرگذاری و جریان‌سازی گام برمی‌داریم و به دنبال رفع فساد و آگاهی‌بخشی به عموم مردم هستیم؛ و لیکن طریقه مطالبه و پیشبرد اهداف دچار تغییراتی شده که تشکل ها را با چالش‌های مختلفی مواجه کرده و تشکل ما هم مستثنی نبوده است.
قربانی اظهار داشت: شیوع بیماری کرونا و تعطیلات ناگهانی دانشگاه‌ها شوک عظیمی برای همه دانشجویان بود. عدم حضور فیزیکی فعالان دانشجویی در دانشگاه‌ها این باور را برای بعضی از مسئولین محترم به وجود آورده بود که تشکل‌ها از حرکت ایستاده‌اند، مدتی را برای فهماندن حضور فعال تشکل‌ها صرف کردیم. در بحبوحه‌ی مجازی‌شدن دانشگاه‌ها این تشکل‌های دانشجویی بودند که سریع خود را مهیای رساندن صدای دانشجویان به مسئولین کردند و در صدد رفع مشکلاتشان برآمدند. اما دسترسی دانشجویان به تشکل‌ها و تشکل‌ها به مسئولین تجربه تازه‌ای بود که تا جا افتادنش شاید ترمی گذشت.
و باز هم با وجود عدم دسترسی به بدنه دانشجویی، عدم همکاری مسئولین دانشگاهی حتی به صورت حضوری، کم‌لطفی مسئولین کشوری نسبت به تشکل‌های دانشجویی حتی در سفرهای استانی، استفاده مسئولین از روز دانشجو و نمادین کردن این روز به جای غنیمت شمردن فرصت برای بهره بردن از ظرفیت علمی همراه با اخلاص دانشجویان در زمینه‌های مختلف باعث نشده حتی ذره‌ای از مواضع خود کوتاه بیاییم و همچنان برای رسیدن به اهدافمان در حرکت هستیم. امید است در زمینه‌های مختلف علی الخصوص زمینه فرهنگی با ایجاد بسترهای مناسب توسط مسئولین، تشکل‌ها بیشتر بتوانند برای رفع مشکلات مردم ایفای نقش کنند.
علی رنجبر از فعالین دانشجویی و دبیر یکی از ادوار انجمن اسلامی دانشگاه یاسوج نیز ضمن بیان نکاتی درباره‌ی این روز اظهار داشت: بنده به عنوان عضو کوچکی از جامعه دانشگاهی این روز را گرامی می‌دارم. اگر بخواهم در باره این قشر صحبت کنم دو محور حائز اهمیت است. یک معنای لغوی و دو، جایگاه اجتماعی قشر دانشجو است. در معنای لغوی، واژه دانشجو ترکیبی از «دانش» و «جو» است. منظور از دانش صرفاً یک دانش تحصصی نیست. چرا که فراگیری بخشی از علوم انسانی لازم است و در کنار تخصص، این علوم به رشد حداکثری جامعه کمک می‌کنند.
و اما جایگاه دانشجو نیز موضوع مهمی است. چرا که دانشگاه مکان تربیت و رشد بسیاری از بزرگان تاریخ و جامعه است. دانشجو در جامعه جایگاه والایی در شکل‌گیری و تغییرات و دگرگونی تاریخی دارد. دانشگاه تصویر کوچکی از جامعه است؛ چرا که تفکرات متفاوت و ایده‌های متنوع بین هر دو وجود دارد.
رنجبر در مورد انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی نیز گفت: این تشکل‌ها از ارکان مهم جوامع دانشگاهی‌اند. چرا که افراد در لوای آنها فعالیت اجتماعی و مدنی انجام می‌دهند. تشکل‌های بسیاری با مجوزهای قانونی در سراسر کشور در حال فعالیت هستند. اما تعداد کثیری از انجمن‌های اسلامی اصیل با مجوز رسمی از دفاتر نهاد رهبری، فاقد اتحادیه رسمی هستند. کار به اینجا ختم نشده و در نشست‌های مختلف فاقد تریبون هستند. اما در نقطه مقابل، تشکل‌هایی را می‌توان دید که حتی در خطابه‌های نماز جمعه تریبون در اختیار دارند. اما عدالت حکم بر ایجاد چنین شرایط و شکاف‌هایی نمی‌کند.
اما دیروز در بحبوحه‌ی اخبار دانشجویی به مناسبت روز دانشجو دیدم که به تأسیس شبکه تلویزیونی دانشگاه اشاره شد. در کنار خوشحالی که به من دست داد، امیدی در دل پرورادنم که تقسیم دانشجویان به خودی و غیرخودی از بین برداشته شود و تمامی گروه‌های دانشجویی به طرح عقیده و گفت‌وگو بپردازند.
در مورد بیماری کرونا و فعالیت دانشجویی هم باید گفت این ویروس باعث اختلال در بسیاری از فرایندهای انسانی شده و جامعه دانشگاهی نیز از این وضعیت مستثنی نیست. اگر به این جریان با دقت نگاه کنیم، می‌توانیم به کاهش فعالیت تمامی تشکل‌ها در سراسر کشور پی ببریم که از حضوری بودن به مجازی بودن تن دادند و فعالیت آنهه کاهش یافت. ما در دانشگاه در حوزه‌های مختلف ضعیف هستیم. چرا که وقتی با حضور یک ویروس ،دانشگاه مختل می‌شود، سایر فعالیت‌های دانشجویی به آن قوتی که باید، ادامه ندارد. اما من قصد طرح یک سؤال دارم که آیا کرونا فعالیت‌های اندیشه‌ایِ تشکل‌ها را مختل کرده است یا خیر؟ من به یقین می‌گویم خیر. چرا که اندیشه بیدار است و تفکر نمی‌میرد. آرمان‌خواهی، ظلم‌ستیزی و پرورش تفکر خلاق از ویژگی‌های دانشجو است و درست است الأن فعالیت‌های دانشجویی کمرنگ شده است. اما زمان مناسبی برای هر دانشجویی است که سیری در تفکرات و اندیشه‌های خود داشته باشد و به تقویت و بازبینی آنها بپردازد. در واقع، من در شرایط حال حاضر به تفکر سیاسی اجتماعی بیش از کنش سیاسی و اجتماعی امید دارم و دانشجو به مراتب تأثیر فراوانی در شکل‌گیری و رشد تفکر سیاسی اجتماعی و حتی انتقادی دارد.
اگر بخواهیم از زاویه دیگری نیز به این قضیه بپردازیم، می‌شود گفت جنبش‌های خودجوش و اصیل دانشجویی طی سال‌های اخیر به دلایل فراوانی ضربه‌های مهلکی خورده‌اند و در این دو سال شیوع کرونا نیز وضعیت به مراتب بدتر بوده است. به نظر من تنها راه جبران این صدمات به بدنه فعالیت‌های دانشجویی و تشکل‌های اصیل، فقط جبران در حوزه اندیشه و تفکر است.
از مباحث مطرح شده توسط فعالین دانشجویی که در بالا به آنها اشاره شد، می‌توان گفت که با وجود تعطیلی نسبی فعالیت‌های دانشجویی و به ویژه فعالیت‌های مدنی دانشجویی، هنوز آرمان مطالبه‌گری دانشجویی زنده است و می‌توان به نقش اثرگذار آن در جریان‌های اجتماعی پیش رو امید داشت. اما با این‌همه، از ضعف‌های موجود و بستر بعضاً ناعادلانه در پر و بال دادن به بعضی از تشکل‌ها و نادیده گرفتن برخی دیگر نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. با وجود زنده بودن آرمان دانشجویی، ادامه این راه بسته به شرایطی است که در دولت جدید بپیش پای دانشجو قرار داده می‌شود. ایجاد بستر مناسب برای چنین فعالیت‌هایی بیش از اختصاص بودجه‌های کلان می‌تواند اثرگذار باشد. با کمرنگ‌شدن کرونا و حضوری شدن پلکانی دانشجویان در دانشگاه می‌توان به باز شدن دوباره‌ی این پنجره امید داشت.
