امروزه قلعه‌ها اماکن توریستی محسوب می‌شوند که مهمان گردشگران و دوربین‌هایشان‌‌اند. اما در روزگاری، دور قلعه‌ها سازه‌های چند منظورهای بودند که برای اهدافی چون ذخیره‌سازی غذا، ایجاد لایه دفاعی هنگام هجوم دشمنان، محل سکونت اشرافیان و سایر موارد امنیتی به کار گرفته می‌شدند. بنابراین انواع مختلفی از قلعه‌ها را می‌توانیم در سراسر جهان مشاهده کنیم که در ابعاد و موقعیت‌های گوناگون ساخته شده‌اند. کمی پیشتر در لست‌سکند از قدیمی‌ترین دژ یا قلعه‌های ایرانی صحبت کردیم، اما اکنون به معرفی ۶ قلعه‌ای می‌پردازیم که روایت و کاربرد آن‌ها متفاوت‌تر از سایر قلعه‌های ایران است.
قلعه جنی، جزیره کیش
در جنوب غربی کیش نرسیده به کشتی یونانی مکان پر رمز و رازی به نام قلعه جنی وجود دارد. می‌گویند در این قلعه اجنه زندگی می‌کنند و بسیاری از بومیان کیش حاضر به نزدیک یا داخل شدن به آن نیستند. روایت‌هایی که از این قلعه کوچک و متروکه گفته می‌شود، بسیار زیاد است. از پیدا شدن جسد سربازهای پاسبان گرفته تا سرو صداهایی که گاه و بیگاه از این مکان شنیده می‌شود. در کل جوی که از قلعه جنی وجود دارد به حدی سنگین شده است که حتی گردشگرانی هم که به این موضوعات اعتقاد ندارند حاضر به بازدید از آن نمی‌شوند. در کل چه این قلعه دارای اجنه باشد و چه نباشد به دلیل متروکه بودن و نبود هرگونه تجهیزات خاصی در اطراف آن، هنگام تاریکی شب فضای مخوفی دارد!
قلعه کنگلو، شهرستان سوادکوه
در شهرستان سرسبز سوادکوه، میان رشته کوه‌های البرز، قلعه تاریخی کنگلو دیده می‌شود. کنگلو در گویش مازندرانی به معنای زنبور است اما عقاب مازندران، لقب دیگر قلعه کنگلو است که به خاطر شکل خاص و موقعیتش به آن نسبت داده شده است. این قلعه به دلیل دسترسی نه چندان آسانی که دارد، مورد توجه گردشگران زیادی قرار نمی‌گیرد؛ چرا که این بنا بیش از ۱۸۰۰ متر از سطح زمین ارتفاع دارد و برای رسیدن به آن نیاز است تا مسافتی را بدون ماشین و پیاده طی کرد. قلعه کنگلو در زمان امپراطوری ساسانیان ساخته شده است و دارای دو کاربرد اصلی داشت. یکی اینکه محلی برای پرستش میترا یا آناهیتا قرار می‌گرفت (شواهدی برای هر دو وجود دارد) و دیگر اینکه به دلیل معماری خاص آن، از قلعه کنگلو به عنوان دژی مستحکم مقابل یورش‌های مهاجمان استفاده می‌شد.
قلعه آدمخوار، استان اردبیل
قلعه بوینی یوغون که بیشتر با لقب ترسناک خود یعنی قلعه آدمخوار شناخته می‌شود، دژی کهن‌سال و بزرگ است که قدمت ساخت آن به پیش از اسلام و به اوایل حکومت هخامنشی بازمی‌گردد. این قلعه خاص در استان اردبیل، شهرستان نیر، روستای کورعباسلو واقع شده است.
در گذشته این قلعه کاربردی دوگانه داشته و برای منظورهای نظامی و مسکونی استفاده میشده است. طبعا در عصر کنونی، نیاز به این دست کاربردها منسوخ شده، اما امروزه حتی قلعه بوینی یوغون به عنوان یک جاذبه توریستی نیز جایگاه بالایی میان گردشگران ندارد. زیرا گفته می‌شود قلعه بوینی یوغون آدمخوار بوده و هر کسی که به بازدید آن رفته، زنده بازنگشته است. البته منابع فارسی زیادی این موضوع را خرافات می‌دانند و صحت آن را با دلایل مختلفی نقض می‌کنند. اما به هر حال اگر کمی ماجراجویی جسورانه را می‌پسنیدید، بازدید از این قلعه را در لیست سفرهایتان بگذارید، زیرا علاوه بر اینکه می‌توانید از یک بنای چند هزار ساله دیدن کنید، معماری متفاوتی را شاهد خواهید بود که متحیّرتان می‌کند. یکی از این موارد، پله‌های دست‌سازی است که در آن دوران جهت سهولت رفت و آمد به قلعه، ساخته شده بود.
قلعه سریزد، روستای سریزد
کاربرد قلعه سریزد به نوبه خود بسیار منحصر بفرد بوده و چیزی فراتر از یک دژ یا مکان استراتژیک جهت دفاع از مهاجمان است. قلعه سر یزد همانند صندق امانتی به کار گرفته می‌شد که روزگاری یزدی‌ها اموال با ارزش و غلات خود را به آنجا می‌سپردند. با توجه به قدمت قلعه سریزد که ساخت آن به زمان ساسانیان باز می‌گردد، می‌توان آن را قدیمی‌ترین صندق امانت جهان معرفی کرد. قلعه سریزد کاربرد نظامی نداشته اما با این حال مکانسیم دفاعی آن تامل‌پذیر است. دور تا دور این قلعه ۲ لایه، دیوار مستحکم با دو دروازه مجزا محاصره شده است که در کنار خندق‌های ۵ الی ۶ متری ورود بیگانگان را بسیار دشوار می‌کرد. در قلعه سریزد ۴۶۸ اتاق یا انبار وجود دارد که در سه طبقه ساخته شده و هر کدام در گذشته متعلق به یک خانواده یزدی میشده است.
قلعه ایرج، شهرستان پیشوا
قلعه ایرج را به عنوان بزرگترین قلعه خشت خام در جهان می‌شناسند که در قرن ۵ یا ۶ میلادی توسط ساسانیان بنا شد (شواهدی مبنی بر بازسازی نیز وجود دارد). این بنای عظیم که در شهرستان پیشوا واقع شده، دارای دیوارهایی به طول ۱۵ تا ۲۲ متر و عرضی تا حداکثر ۲۵ متر است. البته یکی از ویژگی‌های جالب این قلعه، فضای ۱۷۵ هکتاریی است که قلعه در داخل آن ساخته شده و در گذشته به عنوان مکانی برای آموزش رزمندگان محسوب میشده است. روزگاری فضای داخلی این قلعه با احتساب اتاقک‌های دیوار آن ظرفیت ۵۰۰۰۰ نفری را داشت. امروزه به دلیل فرسایش و عوامل انسانی، بخش‌های عمده آن تخریب شده و مورد کم لطفی قرار گرفته است.
قلعه پرتغالی‌ها، مناطق حوزه خلیج فارس
قلعه پرتغالی‌ها واقع در مناطق حوزه خلیج فارس، یادگاری از استعمارگری پرتغال در قرن ۱۶ بوده که امروزه به عنوان یک میراث ایرانی باقی مانده است. اشغال هرمزگان به دست پرتغالی‌ها در سال ۱۵۰۷ میلادی داستان درازی دارد. در آن زمان پرتغال، یکی از بزرگترین امپراطوری‌های جهان را در اختیار داشت و علاوه بر مناطق جنوب غربی ایران، بخشهایی از چین و هند را نیز تحت مالکیت خود قرار داده بود. پرتغالی‌ها به دلیل موقعیت عالی مناطق حوزه خلیج فارس به ویژه دسترسی به شمال قاره آفریقا در ایران مشغول به تجارت بودند و برای حفظ وضعیت خود، در امان ماندن از شورش‌های احتمالی و … دست به ساخت قلعه‌هایی زدند که تا سال ۱۶۲۲ مالکیتش را برعهده داشتند. استعمارگری پرتغالی‌ها در ایران ۱۱۵ سال طول کشید و سرانجام با حکم شاه عباس صفوی و به فرماندهی امام قلی خان پایان یافت.
کدام یک از این قلعه‌ها را از نزدیک دیده‌اید؟ آیا شما هم فکر می‌کنید این قلعه‌ها عجیب و مخوفند؟
تالیف: لست سکند
