در تمام کشورهای دنیا، مجموعه‌ای از تقسیمات کشوری وجود دارد. این تقسیمات، کشور را بخش‌بندی می‌کنند تا مدیریت آن راحت‌تر باشد. در نتیجه این تقسیم‌بندی‌ها، استان‌ها، شهرستان‌ها و شهرها به وجود می‌آیند. سازمان ملل به هر مکانی با تراکم جمعیتی بالا که مرکزیت سیاسی، اقتصادی و تاریخی دارد و حرفه اصلی مردمانش کشاورزی نیست، شهر می‌گوید. به گفته سازمان آمار ایران هم، شهر به مکانی گفته می‌شود که «از نظر بافت ساختمانی و اشتغال و سایر عوامل، دارای سیمایی با ویژگی‌های خاص خود است؛ به طوری كه اكثریت ساكنان دائمی آن در مشاغل كسب، تجارت، صنعت، كشاورزی، خدمات و فعالیت‌های اداری، اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خودكفایی نسبی برخوردار و كانون مبالات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت باشد».
خب، با توجه به این تعریف توقع داریم که شهرها حداقل ده هزار شهروند یا وسعت مشخصی داشته باشند. اما شهرهایی هم هستند که از این قانون پیروی نمی‌کنند. احتمالا این شهرها به دلایل مختلف، سکنه و حدود جغرافیایی‌شان را از دست داده‌اند. همین مسأله باعث شده شهرهای کوچکی به وجود بیایند که از نظر وسعت و جمعیّت با آنچه توقع داریم متفاوت هستند. در این مطلب می‌خواهیم کوچکترین شهر ایران را به شما معرفی کنیم.
شهری با گذشته‌ای دردناک
احتمالا تا به امروز حتی نام این شهر را هم نشنیدهاید. شهری که با وجود پیشینه مهمش، همیشه مهجور بوده است. شهری که جنایاتی باورنکردنی را به چشم دیده است. سومار شهری مرزی در شهرستان قصرشیرین، استان کرمانشاه است. شهری که گذشته‌ای دردناک دارد. در سرشماری سال ۱۳۹۵، سومار با ۳۸۰ نفر سکنه، یکی از کم‌جمعیت‌ترین شهرهای ایران شد و این در حالی است که در آن سال رونق به سومار بازگشته بود. جمعیت این شهر کوچک مرزی، که یکی از نزدیک‌ترین شهرهای ایران به عراق است، حتّی از این هم کمتر بوده است. در آمارهای پیش از سال ۱۳۹۵، این جمعیت حتّی کمتر هم ثبت شده است.
سومار و قدمتی چند هزار ساله
سومار همیشه این چنین متروک نبوده است. روزگاری سومار شهری پررونق و پررفت‌وآمد بوده و قدمت آن به قبل از مهاجرت اقوام آریایی باز می‌گردد. درباره اینکه سومار یعنی چه و این نام از کجا آمده، نظریه‌های بسیاری هست. مثلا می‌گویند سومار تغییر یافته سوماد به معنی «در غرب سرزمین ماد» است چرا که این شهر در غرب زمین‌های تحت سلطه ماد قرار داشته است.
می‌دانیم که سومار همواره نقش پررنگی در تاریخ ایران داشته و یکی از شهرهای مرزی مهم به حساب می‌آمده است. نام سومار در متون بسیاری دیده و تکرار شده است. اما شاید مهم‌ترین بخش از این قدمت، جنایتی باشد که در طول جنگ ایران و عراق در این شهر رخ داد. جنایاتی که باعث شد سومار کوچکترین شهر ایران شود.
سومار در آتش و خون
مانند تمام شهرهای مرزی، سومار هم در جنگ ایران و عراق به شدت آسیب دید و حتّی اشغال شد. منابع غیررسمی می‌گویند سومار پیش از جنگ ایران و عراق نزدیک به ۷۰۰۰ نفر جمعیت داشته و شهر پررفت‌و‌آمدی بوده است. با شروع جنگ و به دلیل نزدیکی به خطوط مقدم، ساکنین شهر آرام‌آرام مجبور به ترک شهر شدند، اما سومار همچنان ساکنانی داشت که با وجود جنگ، حاضر به ترک خانه و زندگی‌شان نبودند. تا اینکه دی‌ماه ۱۳۵۹ از راه رسید و نظامیان و غیرنظامیان این منطقه، هدف بمباران شیمیایی نیروهای بعث قرار گرفتند. این اولین بمباران شیمیایی منطقه بود، اما آخرینش نبود.
نیروهای بعث دو بار دیگر در سال ۱۳۶۶ سومار را مورد حمله شیمیایی قرار دادند. اینجا بود که شهر کاملا ویران شد. بمباران‌ها، مناطق غیرنظامی و بیمارستان صحرایی را هدف گرفتند و درنتیجه، تعداد زیادی از کادر درمان، مردم غیرنظامی و مجروحینی که در بیمارستان بستری بودند شهید شدند. برخی معتقدند نزدیک به ۹۰۰ نفر در این حملات شهید شدند. یک سال بعد، در سال ۱۳۶۷، نیروهای ایرانی موفق شدند، سومار را پس بگیرند. روایت بومیان سومار از بازگشت به شهرشان غم‌انگیز است. از شهری که تمام کودکی و جوانی‌شان در آن گذشته بود، چیزی جز ویرانه‌ای باقی نبود.
سومار پس از جنگ
به امید بازسازی شهر، مردم به سومار بازگشتند، اما تلاش‌ها برای بازسازی شهر پیشرفت چندانی نداشت. اگر به سومار بروید، با تعداد زیادی ساختمان نیمه‌کاره روبه‌رو می‌شوید که نشانه سال‌ها تلاش ناموفق برای برگرداندن رونق دوباره به شهر است. همه فکر می‌کردند با باز شدن مجدد مرز سومار، شرایط برای این شهر بهتر شود، اما ساکنان آن همچنان برای حقوق اولیه خود مانند آب آشامیدنی تمیز و سالم با مشکل مواجه هستند.
امروز سومار یک شهر مرزی کوچک است و کل شهر در یک خیابان اصلی و محدوده فرعی اطراف آن خلاصه می‌شود. کوچکترین شهر ایران، ایستگاه مرزی ایران و عراق است و روزانه ده‌ها کامیون حمل بار از این منطقه به عراق می‌رود و باز می‌گردد. اما جاده‌های منطقه در شرایط خوبی نیستند. با وجود اینکه تردد به دلیل بازشدن مرز زیاد است، اما عملیات راهسازی آن، سرعت آهسته‌ای دارد. زمین‌های جنگی اطراف سومار هم که روزی شاهد نبرد نیروهای ایرانی و عراقی بودند، کامل پاکسازی نشده‌انددر حال پاکسازی است و هنوز منطقه‌های مین‌‌گذاری شده‌ای پیدا می‌شود. شاید سومار در آینده نزدیک نتواند به جایگاه قبلی‌اش باز گردد، اما امیدواریم که شرایط برای ساکنان این منطقه هر چه سریع‌تر بهتر شود.
تألیف: لست سکند
