عشایر بختیاری برای رسیدن به مراتع مسیر چند صد کیلومتری را از سرزمین‌های قشلاقی در استان خوزستان به سمت سرزمین‌های ییلاقی خود در استان چهارمحال و بختیاری به همراه دام‌ها و اعضای خانواده خود طی می‌کنند. این مهاجرت دو بار در طول سال در فصل بهار و پاییز انجام می‌شود. در طول این سفر عشایر مجبورند سختی‌های زیادی را تحمل کنند از جمله عبور از مسیرهای سخت و صعب‌العبور کوهستانی، رودخانه‌های سرد و خروشان، برف و یخبندان و…
یکی از دشوارترین ایل راه‌های استان از زرد کوه بختیاری می‌گذرد که تاکنون مورد توجه مستند سازان داخلی و خارجی بوده است.
اگرچه کوچ در سال‌های اخیر دستخوش تغییرات بسیاری شده است اما هنوز یکی از شگفت‌انگیزترین مهاجرت‌های سالانه قوم بختیاری محسوب می‌شود.
این تصاویر از کوچ طایفه آرپناهی بختیاری و در طول شش روزهمراهی با آنان از مرز مشترک استان چهارمحال و بختیاری تا ییلاق آنها در منطقه شیخ علیخان کوهرنگ در زمان کوچ بهاره تهیه شده است.
۱۵ مهر ماه برای توسعه و ترویج فرهنگ روستایی و عشایری به عنوان روز ملی روستا و عشایر در تقویم رسمی کشور ثبت شده است.
در همه جای دنیا عشایر را به خاطر سبک زندگی به خصوصشان می شناسند. شیوه زندگی متفاوتی که جدا از سبک زندگی شهری است و حتی با زندگی روستایی هم تفاوتهایی دارد. جوامع عشایری سبک زندگی مستقل و متکی به خود را دارند و طبیعت نقش مهمی در زندگی آن ها ایفاء می کند. آن ها زندگی خود را از راه دامداری می گذرانند و در پی تغییر فصل ها، از نقطه ای به نقطه ای دیگر جا به جا می شوند.
عشایر ایران
رشادت ها، دلاوری ها، روحیات جنگنده و عرق به میهن باعث می شد که عشایر در رویدادهای سیاسی حکومت های پیشین نقش بسیار مهمی داشته باشند به طوری که بسیاری از خاندان های حاکم در ایران از ریشه عشایری بوده اند.
در فرهنگ فارسی واژه عشایر را بیشتر برای آن دسته از اقوام ایرانی به کار می برند که “فرهنگ کوچ” در زندگی شان اهمیت بسیار بالایی دارد. این اقوام را اصطلاحا “عشایر کوچنده” می گویند.
عشایر کوچنده سه ویژگی بسیار مهم در سبک زندگی خود دارند:
اول اینکه ساختار اجتماعی آن ها به صورت قبیله ای است
دوم اینکه معیشت این اقوام به دامداری متکی است
و سوم اینکه زندگی آن ها مبتنی بر فرهنگ کوچ نشینی است.
اما گروهی دیگری از اقوام هستند که با وجودی که کوچ نمی کنند در شمار عشایر ایران قرار می گیرند. این اقوام که آن ها “عشایر نیمه کوچنده” می گویند در یکی از قطب های اصلی اسکان عشایر یعنی در منطقه ییلاق یا منطقه قشلاق خود، یک سکونتگاه دائمی دارند و برخی از اعضاء خانواده همیشه در آن سکونتگاه استقرار دارند.
گروه دیگری از عشایر هستند که همه اعضاء خانواده شان در یکی از قطب های اصلی ییلاق یا قشلاق، ساکن هستند و هرگز کوچ نمی کنند اما از آن جا که زندگی آن ها متکی به دامداری است، دام های خود را همراه چوپانان و برخی از افراد خانواده که غالبا پسران خانواده هستند، به کوچ می فرستند که به آن ها “عشایر رمه گردان” می گویند.
اما اقوام دیگری هستند که به آن ها “عشایر اسکان یافته” گفته می شود؛ این افراد در یک مکان سکونت دائم اختیار می کنند و هرگز کوچ نمی کنند اما برای حفظ مناسبات اقتصادی شان که شامل مالکیت و حقوق بهره برداری از مراتع آن ها است و برای بقای فرهنگ خود، هرگز از قبیله و عشیره خود جدا نمی شوند و در کنار آن ها زندگی می کنند.
فرهنگ کوچ
کوچ یعنی جا به جایی، یعنی حرکت در میان “قلمرو ییلاق و قشلاق“، حرکتی که هدف از آن دست یافتن به علوفه تازه و تعلیف دام و حفاظت از احشام در برابر سرما و گرمای شدید باشد. در این جا به جایی همه اعضاء خانواده نقش دارند، نه تنها اعضای خانواده که همه احشام و تمام بار و بنه و اسباب زندگی نیز جا به جا می شوند. این جا به جایی امروزه بیشتر برای هر خانوار به شکل مجزا انجام می شود و یا در قالب گروه های کوچک و در مسیری انجام می شود که به آن “ایلراه” می گویند، یعنی فاصله میان ییلاق و قشلاق.
“ییلاق” همان منطقه سردسیر عشایر است؛ که بهار و تابستان را در آن سپری می کنند و “قشلاق” همان منطقه گرمسیر است که سکونتگاه پاییزی و زمستانی عشایر را تشکیل می دهد. در حد فاصل ییلاق و قشلاق، سکونتگاه های موقتی نیز وجود دارد که به آن “میان بند” گفته می شود و بیشتر در بهار و پاییز به خاطر نوع مرتعی که در این مناطق وجود دارد، در آن سکونت می کنند.
قلمرو زیستی عشایر ایران را بخش وسیعی از نواحی غربی، جنوب شرقی و شمالی کشور تشکیل می دهد که در برخی نقاط با فضای زندگی روستایی در هم می آمیزد. اما تمرکز این اقوام بیشتر در نیمه غربی و جنوبی کشور است و دامنه های رشته کوه زاگرس و بیشتر در “زاگرس میانی” است.
اقوام عشایری ایران به فراخور اصل و نسب و تاریخچه فامیلی خود به دسته های مختلفی تقسیم می شوند و هر کدام سکونتگاه های مخصوص به خود را دارند. عشایر لر بختیاری در خوزستان، زاگرس مرکزی و اصفهان به سر می برند؛ عشایر بلوچ در بلوچستان؛ عشایر ترکمن در استان گلستان و نواحی شرقی دریای خزر؛ عشایر کرد در غرب ایران؛ عشایر کرمانج در خراسان شمالی و نواحی شمالی خراسان رضوی؛ عشایر لر در استان لرستان؛ عشایر عرب در خوزستان و نوار ساحلی خلیج فارس؛ عشایر قشقایی در استان فارس و خوزستان؛ عشایر شاهسون در آذربایجان و اردبیل؛ و عشایر افشار در کرمان و زنجان زندگی می کنند.
